ڕێنووسه کۆنه‌کانی زاگرۆس و کاریگه‌رییان له‌سه‌ر ڕێنووس و زمانی کوردیی هاوچه‌رخ
🔺دڵشاد عه‌زیز مارف (دڵشاد زاموا)
(مامۆستا له به‌شی شوێنه‌وارناسی، زانكۆی سلێمانی)
کورته:
ئه‌م توێژینه‌وه‌یه تیشک ده‌خاته سه‌ر ڕێنووس و ئه‌لفبێ كۆنه‌كانی كوردستان، وه‌ک ئاشكرایه كه كوردستان به شێوه‌یه‌كی گشتی له زاگرۆس و میسۆپۆتامیا پێكدێت و به لانكه‌ی شارستانییه‌ت داده‌ندرێت، لێره‌وه ژیانی هه‌زاران ساڵه‌ی ئه‌شكه‌وت به‌ره‌و دروستكردنی یه‌كه‌م لادێ ده‌ستی پێ كرد، لێره‌وه هێما وێنه‌ییه‌كان به‌ره‌و كۆنترین نووسینی وێنه‌یی و پاشان نووسینی مێخی ده‌ستی پێ كرد. له‌م نیشتیمانه‌دا چه‌ندین زمانی كۆنی وه‌ک زمانی سوباری، خورری، ئورارتی، میدی و ته‌نانه‌ت ئه‌كه‌دی و ئاشوری و بابلی له ڕێگه‌ی خه‌تی مێخییه‌وه تۆماركراون، هه‌ندێ زمانی وه‌ک لوللوبی و گوتی و كاشییه‌كان به‌پێی ئه‌و به‌ڵگانه‌ی تا ئێسته له‌به‌رده‌ستدان هیچ كات پێیان نه‌نووسراوه و ته‌نها ناوی شار و كه‌سه لوللوبی و گوتی و كاشییه‌كان ماونه‌ته‌وه. ئورارتییه‌كان جگه له خه‌تی مێخی، خه‌تی هیرۆگلیفیشیان به‌كارهێناوه. له سه‌ده‌ی هه‌شته‌می (پ.ز.)ه‌وه خه‌تی ئارامی هه‌تا ئه‌م سه‌رده‌می ئه‌مڕۆمان بۆ نووسین له كوردستاندا به‌كاردێت. ئه‌لفوبێی گرێكی له دوای هێرشی ئه‌سكه‌نده‌ره‌وه له‌م نیشیتمانه‌دا به‌كارهێندراوه، ڕۆمه‌كان لاتینییان له‌سه‌ر میله به‌ردینه‌كان به‌كار هێناوه، ئه‌شكانی و ساسانییه‌كان ئه‌لفبێی ئه‌شكانی و په‌هله‌وی (پارسی ناوه‌ڕاست)یان به‌كار هێناوه، ئه‌لفبێ كۆنه كوردییه‌كه تا كۆتایی عه‌باسییه‌كان (سه‌ده‌ی 13ز.) به‌كار ده‌‌‌‌هێندرا. ئه‌م توێژینه‌وه‌یه هه‌وڵ ده‌دات باس له گه‌شه‌سه‌ندنی خه‌ت و نووسین و ئه‌لفبێ له كوردستاندا بكات و تێیدا چه‌ند ده‌ق و نووسینێكی كۆن بۆ یه‌كه‌مجاره به زمانی كوردی گفتوگۆیان له‌باره‌وه ده‌كرێت.
وشه سه‌ره‌کییه‌کان: ئیسکریپتگه‌ل کۆن، بزماری، ئه‌لفبت کوردستان.
Old Zagros scripts and their influence on the Kurdish language script in modern times
Delshad A. Marf Zamua
(Archaeology Department, Sulaimani University, Kurdistan-Iraq)
Abstract
We all know that the first invented writing rose in southern Mesopotamia in Sumer, but the earliest attitudes before the invention of writing began in the Upper Mesopotamia and the Zagros mountains in Kurdistan. Cuneiform script as the most ancient used script had been used as the main script for around three millennia (third, second, and first millennium B.C.E.) in Kurdistan. Then the Aramaic script, Greek & Latin, Parthian and Pahlavi scripts, Hebrew, Arabic, and the Old Kurdish Alphabet that survived to the late Abbasid Period (13th century A.D.) all these scripts been used for writing different ancient languages in Kurdistan. Except the last one, the Old Kurdish Alphabet, the only known attestation record about this Kurdish alphabet made by the Abbasid author Ibn Wahshiyya al-Nabati in his book about the ancient records and scripts, this Kurdish script was the only known script that used for recording Kurdish language.In this paper in addition of giving a detailed overview about all the known ancient scripts and languages in Kurdistan, and their history, we deal with different research questions, we try to.
Keywords: Ancient Scripts, Cuneiform, Alphabets, Kurdistan.
http://journal.yaresan.com/fa/1/12-vol1no1summer2020/38-summer-2020-6