چلسرو، سرودِ سرنوشتِ زاگرسی‌ها
محمد بساطی
واژه‌ی چِل‌سرو (چهل‌سرود) برای گستره‌ی وسیعی از مردم فلات ایران، از جمله اهالی استان‌های لرستان، ایلام، چهارمحال بختیاری، خوزستان جنوب همدان و شرق کرمانشاه نامی آشناست؛ نوعی فال که به واسطه آن گنجینه‌ی گران‌بهایی از ادبیات کهن این بوم و بر پاس نگه داشته شده و در سینه سال‌خوردگان ثبت گردیده است.
“چلسرو” تشکیل شده از دو واژه‌ی “چل” و “سرو”ست، “چل” همان عدد چهل است عددی که در بین ایرانیان کاربرد بسیار دارد: چهلمین روز شهادت امام حسین (ع) که به اربعین معروف است، چله‌نشینی اهل تصوف، چله‌ی زمستان، چله‌ی نوزاد پس از تولد، تکامل انسان بعد از چهل سالگی، بعثت رسول مکرم اسلام در سال چهلم زندگی و… از این جمله‌اند. و “سرو” در لغت به معنی سرود، سرایش، بیت، سروده و شعر آمده است.
در گذشته “سرو” یا “سروچریدن” به معنای حماسه‌سرایی بوده و مبارزین قبل از حضور در جنگ‌ها گرد هم می‌آمدند و یک نفر که طنینِ دل‌نشینِ صدایش از بقیه مهیج و شورآفرین‌تر بود، شروع به “سروچرانی” می‌کرد و چنان جنگ‌جویان را به وجد می‌آورد که از خود بی‌خود می‌شدند و مرگ را به بازی می‌گرفتند.
در برخی نوشته‌ها تاریخ “سروچرانی” را به دوران هخامنشی نسبت داده‌اند. علاقه به پیش‌بینی آینده و به دیگر بیان طالع‌بینی و تفال‌زدن از دیرباز در بسیاری از جوامع به ویژه کشورِ کهن‌سال ایران مرسوم بوده است. ایرانیان باستان بر این باور بودند که وضعیت صور فلکی و ستاره و اختران در زندگی انسان اثر دارد، از این‌رو شاهان ایرانی هر یک اخترشناسانی در دستگاهشان داشتند که برای امور مهمی چون جنگ، سفرو … از آنان مشورت می‌گرفتند. بازتاب این موضوع در شاهنامه‌ی حکیم توس به زیبائی دیده می‌شود؛ آن‌جا که جاماسپ وزیر و اخترشناس دربارِ گشتاسپ برای دانستن سرنوشت اسفندیار _پسر پهلوان شاه_ سر در زیچ (کتاب مخصوص اخترشناسی) می‌کند، حکیم فرزانه‌ی توس ماجرا را چنین روایت کرده است:
بخواند آن زمان شاه جاماسپ را همه فال‌گویان لهراسپ را
برفتند با زیچ‌ها در کنار بپرسید شاه از گو اسفندیار
که او را بود زندگانی دراز؟ نشیند به خوبی و آرام و ناز؟
به سر بر نهد تاج شاهنشهی؟ بر او پای دارد بهی و مهی؟
ورا هوش بر دست کیست؟ کز آن درد ما را باید گریست
چو بشنید دانای ایران سخن نگه کرد با زیچ‌های کهن
…
همی گفت بد روز و بد اخترم بد از دانش آید همی بر سرم
ورا هوش در زابلستان بود به چنگ یل پور دستان بود
…
گشتاسپ با پی‌بردن به این‌که هوش اسفندیار در زابلستان و در دستِ پورِ دستان است، پسر را راهی دیار نیم‌روز و در واقع نیستان می‌کند و می‌شود آن‌چه نباید بشود و درست چیزی که گشتاسب می‌خواهد به وقوع می‌پیوندد. بگذریم و به چلسرو و چگونگی انجامش بپردازیم.
چلسرو فالی جمعیست و برای اجرای آن _که به چلسرو انداختن و به قول لک‌ها “چلسرو آیشتن”_ حداقل سه نفر نیاز است، لک و لر‌ها هنگام شک و دودلی و در زمانی که بناست اتفاق مهمی در زندگی رخ دهد، به منظور رسیدن به اطمینان و آرامش خاطر دور هم جمع می‌شوند و شخصی که از بقیه جمع بزرگ و معتمدتر است_ و به او فال‌انداز (فال‌گیر) می‌گویند_ چهل سنگ‌ریزه یا چهل دانه‌ی تسبیح را جدا می‌کنند و با گفتن اول کارها با نام خدا و آوردن ذکر الله و محمد و علی، دور از دیده‌ی دیگران سه دانه از تسبیح یا سنگ‌ریزه‌ها را به دست یا طرف دیگر می‌اندازد و از آن پس به ترتیب هر کسی نیم‌مصرع از بیتی که به ذهنش می‌آید را بر زبان جاری می کند، این کار ادامه دارد تا به چهلمین دانه تسبیح می‌رسیدند، آن‌گاه فال‌انداز با صدای بلند نیم‌مصرع گوینده را تکرار می‌کرد و این یعنی فال تمام شد.
سرانجام خود فال‌انداز یا کسی که در تفسیر ابیات سررشته دارد، شروع به توضیح و تفسیر بیت سرنوشت –نهایی- می‌نماید و خوبی یا بدی نتیحه فال را بیان می‌کند. نیاکان زاگرسی اعتقاد عجیبی به پیش‌گویی دقیقِ چلسرو داشتند و برای راست‌گوییش داستان‌ها نقل می‌کردند و اگر در نهایتِ پریشان خاطری و یاس نسبت به موضوعی چلسرو می‌انداختند و در نتیجه بیتی چون:
“خدالم شکر رسیم وه مطلو دلم ساکت بی ژه پژاره شو”
می‌آمد، خیالشان راحت می‌شد و مطمئن می‌گشتند که ماجرا ختم به خیر، خوبی و خوشیست. هر واژه‌ی در تک‌بیت‌های چلسرو و ادبیات لکی نماد چیزیست، مثلاً تنباکو (تنباکو) نماد غم، کل(آهو) و گُل نماد معشوق، نه‌نی (نام معشوق) معادل لیلی در ادبیات فارسی، کل‌کُش (شکارچی) نماد عاشق و...
فرهنگ‌عامه و چلسرو که جزئی از آن است، آیینه‌ی صیقلی و بی‌زنگار فرهنگ پیشینیان می‌باشد. از لابلای این ابیات است که می‌توان به باورهای گذشتگان پی برد، مثلاً در برخی چل‌سروها چون بیت:
علی برسن روژی قلیونم تماکو کیشی بکه مهمونم
که باور روزی‌رسان بودن علی (ع) را بیان می‌کند و این نشانگر اعتقادات یارسانی سرایندگان آن‌هاست. درست است که همه‌ی ابیات چلسرو به زبان لکی سروده شده‌اند، ولی گزاف نیست اگر بگوییم در همسایگی لک‌ها، لرزبان‌ها بیش‌تر از آن‌ها چلسرو را گرامی داشته و بدان علاقه نشان داده‌اند.
زمان سرایش و سراینده چل‌سروها مشخص نیست، آن‌چه پیداست از دیرباز وجود داشته‌اند، توسط شخص واحدی سروده نشده‌اند و در هر دوره‌ای ابیاتی بدان‌ها افزون گشته است. برای اثبات این ادعا کافیست به ابیات آورده شده نگاهی بیندازیم، متوجه می‌شویم که نیم‌مصرع اول برخی بیت‌ها مثل هم است، اما در همان مضمون و سبک بیش از پنج بیت سروده شده داریم، این می‌رساند در دوره‌های مختلف متناسب با حس و حالی که بر جمع چل‌سروگوها حاکم بوده، در ابیات دست‌برده شده و البته این دست‌کاری به صیقل دادن و روانی و شیوایی هرچه بیش‌تر آن‌ها انجامیده است.
اگر برخی‌جاها بیتی با شکلی غیر از آن‌چه خواننده و شنونده در خاطر دارد مواجه می‌شود دال بر اشتباه بودن خوانش قبلی یا غلط بودن شکل فعلی نیست، بل‌که ناشی از تنوع در شکل سرایشی آن‌هاست. درست است که برای هر فال چلسرو چهل دانه‌ی تسبیح می‌اندازند اما این ابیات منحصر در چهل بیت نیستند، بل‌که گنجینه‌ی نامکتوب هزاران بیتی‌اند، نگارنده تا کنون بیش از هزار بیت از این دُرهای گران‌بها را شنیده است. تک‌بیت‌های ناب چلسرو عزمی راسخ می‌خواهند تا در دفتری بایگانی شوند، اگر اراده‌ای بر جمع‌آوری و مکتوب شدن این سرمایه‌ی فرهنگی صورت نگیرد به باد نسیان سپرده خواهند شد. برای آشنایی خوانندگان و ثبت در حافظه تاریخ ابیات زیر را در این شماره شنرویه پیش‌کش می‌نمایم.
- ابیات چِل‌سرو
تُون کُرِد، مِن کُرد، هَردِک کُردیمن بو دوسی بکیم، بَلکَم مِردیمن
دَسَکم بِگِر بورمه مالَکَت بِکَم وه مِهمان تَنيا خِالَکَت
وه يایِته مِای کِارد بِری دَسِم دَسمال آووَردِی بَستی وه دَسِم؟
وه مونگه قسم چیه ژیر اورا دِت غافل نکی کُر هاتیه دورا
اِیمروز چَن روزه دوير ژه يارانم چوين زَمين شور تِینی وَارانِم
يه شو تا وه صُو شَم سُوزانم بی طُول شاديم دَا دوس مِهمانِم بی
نَزانم دِتی يا دَس‌گيرانی رِم‌رَم کوشَلِت مِالِم رِمانِی
هَر مای هَر مَچی له براوورم آخِر داوَرون مِارينه سَرِم
اِيواره‌کانی گِا گِا بَنانی اَر تو دِلِت بو کَسی چُزِانی
سُوزه سِيلم کَه لويی بِکَه زَرد حَکيمِم تُونی کِی مه دِیرم دَرد
بُویامه شُوان یه تُلِی پِسی سُوزه بِنیشی خُوم بیامه دَسی
بِومه کونيلک وه نَر شِانت تِک‌تِک بِتِکيام وه نَرمی رانِت
کِراسِت چِيته، گُله لِی وازه بِمارِکِت بو اِی دُوس تِازه
هَر صو وه سِحر بِانگ خُرِوسِان شُوره تَلمِيت‌بار تازه عَروسِان
مَر مه چَه وِتِم، تو چَه شِنَفتی وه حَرفِ نِاکَس تو اِه مِن کَفتِی؟
مه دُوسه مِی مِه تا سَر دُوسِم بُومه مه بومه اودال اوه کَل‌پوسم بو
سِا بالت شُل که، بوه سرینم شو گِرون آگر، ها وه دَرِینِم
دَم قَن، دِنون قَن، لُو چِی پَره گُل هَر کِی تو کُشته بُاوه بُو اِی گِل
دَمْ دُر، دِنِانْ دُرْ، دُرْ اَرْ بِانِ دُرْ لو وِینه مَخْمَلْ تِازه قِیچِی‌بِر
دَمْ قَنْ، دِنِو قَنْ، لِو شَکَرِینِم آفَرِین وه دِوس صَدْ آفَرِینِمْ
بِرا بوه هِوُار وَخِته ذِرِاته قِالی می‌کردیه اَخِته ژِیر پِاته
اِی کُلَه‌چووه کِه تو دِای وه مِن اَر کَوُوُر بُویا مَکَنیا ژَه بِن
هَر تا نِیشتینه گُوش بِه وه دَنِگم تا بِپُوشم حِالاته سِتاره لَنگِم
هِرَخت یَخَه‌کَت مُویینِم وه وِاز مَچِمَه بِهِشت بی‌رِوژه و نِماز
یَخَه‌کَت مَری نُخره‌کاریه چَمان ویِری کَه دوشو واریه
خِاسْ دَمِی دِیرین چُوی پَمِی نَرِمه سِاتی وه حِرفه‌ای بازارت گَرمه
سِیمِره و سُیکون مِلِک باوته کَلَه کَوُوَر کوه پیچ سِاوه‌ته
چَمِم گِل مَکِی گِل هِاوه چَمِم نِمَم کِی دِیه دُوس هُم‌دَمم
طَبِیب خُوش هَتی، نُویر وه پِاته‌وه دِاری دَردَکَم هِاوه لِاته‌وه
اِی یار خُوش هَاتی پِاته چَمَلِم جِای راز و نِیاز نِیمه شُوُلِم
هَر کِی بِکَرو مِنِای مِن ژه دِل سِالی یه رُولَه بِسپِارِی وه گِل
مَرِی سُوزه‌ی کِین وه سَر نِسِاران اِسبِیی وَرِی (برفی) شَفای بِیماران
ژِیرسَرت لِاس بو، بَرگِت پِلاس بو اه نُوم کُل چِیل هَر ژَنِت خِاسْ بو
وه دَر مالَکَت سِاتی بِنيشِم هَر کَس بِپرِسِی مُوشِم دُورِيشِم
وه سِا چَتِرَکَت سِاتی بِکَم خاو شِا جَنِم جِام بو، نِوه نِوای آو
وَه تَلِی زِلفِت یَخَه‌ام بِدِوُزِم نِاخِای اِی دِاخ دُویرِیت بِسِوزِم
تَلِی ژه زُلِفِت پاوینِک پامه گِری نوينمت آخِر دُنيامه
تَلِی إی زلفت بِکه خلاتم بکه وَه رفیق پیلِ صلاتم
تالِ زُلفَکَت بیله لامه‌وه وه جِایی مَچِم زُویتِر بامه‌وه
بِچمه سَر گَرِین، اَلوَن بِکَم سِیر دِتَل نِهاوَن یِادِشِان وه خِیر
اَه بِالابَرزَه ژه دُویر دِیاره مَرِی گُل‌خُنِچه اَوَل وِهاره
دَمَکَت بِاوَر بِنه نُوم دَمِم بَلِکَم سِاکِت بو دِلِه پِر خَمِم
دَمَکَت باوَر دَم‌دَمانت کَم سُرمه عَطاران پِر چِاوانِت کَم
دَرپِاکت اِیرده، ای تُوزه نَکه وُژِت وه خُوینِی اِی هُوزه نَکه
دُوه‌شو دِیمه خِاو کُوگِی مَشِاقِان تُمَرِز لِیلی بی، مَجنِون مَلِاوان
دوه‌شو دِيمه خاو، خاو دورو نيه دَسِم وه گَردن دوسَکَم بيه
کُرِیل صُو باره مِینگه‌مون کووه؟ هَر جِای دُوس بُوشه هر وُره خووه
رِی کيِ کِرمِاشُون بِتاشیم وه چوُ اَرِای دُوسَکَم هَر بِای هَر بِچو
اِهوارِر آمین وِتِم یه یاره چِاوِلَم کُور بو یه خُو رِیوِیاره
کُت شَلوار مِشکی دُکمَل چَپ و راس اِ روژی تودیم دِلِم تونِه مَحُواس
آموزا مِنی میمزا مَردم اِ دِلِم مَنوُ مِاچِت نَکِردم
تَنیا داره کِی لِاوَشت وه وِاران چَپْ‌چَپْ گُل‌باغی پیر زواران
تَنیا دِاری بِیم کنی وه پام بی گَل‌گَل نِازاران وه ژِیر سِام بی
تَنیا داری بیم وه سریاله‌وه عاجز بیمه دَسْ بای شَماله‌وه
کُنه‌کي کُولِت پُوسِ شِکاره آوه‌کي نِومي شَفای بیماره
دَنگه‌دَنگی مِای وه کُردمالی یه دَنِگ دُوسه هِرَ مَنِالی
اَر دُوس بِزانی حِال مه چُوینه نه زُلِفه مِیلِی نه خِال وه سِینه
اَر بُوینَ مِاهی بِچینه دَریا تِوری مَگِرم مَکَمت پیا
چَن کِوان گِیردِیدم، چَن دُکان گَشتم سُرمه چِاوَکَت نَکَفته دَسُمْ
اِیمشُو چَنْ شوه مایینه خِاوم اِ کِي تِوریاینه گِلِارِو چِاوِمْ
دِتَ گِیانْ بِرِاتْ اِ اِیره گِیرده مَمِکِتْ اِیرآر اِي طِفله شِیرده
بِچْمَه سَر گَرین اَلوَنْ بِکَم سِیر دِتَلْ نِهِاوَنْ یِادِتان وه خِیر
چِلْ گِو، چِلْ نِیم‌گو، چِلْ کَرِیم‌خانی نُخِره‌ریژ کِتي تا پِشْتِ زِانی
یا بِابِابِزِرگْ، پِیر بِارگه خِاسْ زِیارَتْ‌چِی فِرِیه، مَتِلودِار بِشنِاسْ
اِیوارَته خِیر هَمْ بِرَتْ آوا لامیژم بِکه چوی وِرک و ساوا
گِلِ گُوشتِ تویشک وه گُپِ نانا سواری مهنک سه‌تیر وه شونا
شَقه شاخِ کَل هِژه بِال دال اَر نُوم دَروَن بِیمه کو زخال
اِی قَصرِر هَتمه لِیمو بارمه وه کَس نمَمی اَرا یارمه
گِله گُوشت تویشک جِگَروَز وَرک ماچ تُویلَک‌دِت سُواری مَهنَک
کنیه‌که وَرمِال ریِخ دانه‌دانه نازاری نیشتیه زِلف مَکی شانه
چَتِر چوی چویر، وه روی راخه‌وه دِنگ دوسه مای وه اِیلاخه‌وه
چَتِر چُوی چُویر، چُویر چوی چَتِر پَروَرده کِردیه وه گُلِاو عَطِر
چَتِرَکَت قاوقاو هَر قاوی رَنگِی مِه تیارتم کِرد تو کِردتَه جَنگی
وَر (برف) واریه رِیل کِردیه بَن تَنیا دوسه‌کَم وه اِیلاخا مَن
بتول بَتی‌که بِلْ‌بازی مَکِی وه نِیش بِژانگ تِیراَندزی کِی
بَرزِین، بِلنِگین، چوی‌دار پَلْکِ‌کین هَر جای تو مچین، تُفَری خَلک‌کین
اه بره ماله حسويرانمه اه کِراس کاوه دَس‌گِیرانمه
آموزا مِنی، مِیمِزا مَردِم اِ دلم منوُ ماچت نکردم
یَسه پیر بیمه برگم رزیایه گَل‌گَل نازاران وه سام توریایه
بالاکَت بَرزه چِنه چِناری سوزه بالابرز آوِ جو باري
جِفتِ كوشِ کیش کارِ گاواره دِته اورکیشی بی‌لَنج و لاره
اَر بوینَ لَکْ‌لَک، بِچینَ اَر مولق شِکار خومین، وه فَرمان حَق
اَنار هَته وه لِا دوسه‌وه موشم بَرمی هَر وه پوسه‌وه
بِوشْنه دُوسه‌کِی دَمْ چوی ناواتِم تَشِیشی نَکیش یَسَه خُوم هاتِم
گَرمَسیر گَرمه، اِیلاخ یَخ‌بنون لاتل مَخَنن وه دُلَمَنون
یه حُشِکُ مَزا اِ دهی دیمه اَر مه بِمِرم اوه خُوینی‌مه
تو بِرا وژمی ژه بِرال اِی دَر چُی کوگِه نِثار خاکه پوست کی کَر
اِ نافَته هِار بِکِیته خِیرات بِیتَ منِ فقیر اَرِه اَ دُنیات
فِدای بازوبَند باله راست بِام گِلِ‌پِل کِردن نوم کِرِاسِت بام
بَرزِین بِلِنگین چوین داِر گُلین میوت شیرینه صدگه کاملین
بَرزِ بِین بِلِنگ بین چِنَه چِناری خُدا راس کار بَد گِرِت ناری
بِرِنج کِردمه آو سَر خُروس بِریم وه نِیش بِرژِنگ هُم‌کُرَل چِریم
چَپْ‌چپ گُل‌باغی مَگِرِم وه بو دُوسَل دِویری هامه یاد تو
خانم تون علی، باجی تون عباس شوگَرد فِریه، شِیوه خُوم بِشناس
نَه‌نی نِمری گوشت شِکارم کوی گَردی بِکَم اَرا کی بارم
نَه‌نی پُوشاسی بَرِگِ فِرَنگی کِلْ چِاو مَدِای چِوُی بِاز جَنگِی
نَه‌نی نِیشتِیه وَه بِرِجْ قِلِا تَمِاشِا مَکِی وه دِوُیربِین طِلِا
اه نَه‌نی نُومه ژه دُویر دِیاره وه پا مَشَق مَکِی، وه چَم اِشاره
خُدا خُدام بی، وِارِون بِاوارو سُوزه کُر وه کُول آو ژه رِو بِارِو
خُدا بِرَسِن روژی قِليانم تَماکوکیشی (فروشی) بوه مِهمانِم
خُدا بِسينی حَقِم ژه دايئت خُوم جُورت کِيشام کی نيشَته سِايَت؟
خُدا دا ژه دَس دِت مال وَری کِراس رنگه‌رنگ مِلْ کَمُوتری
خُداته بِین دِی دو گُل ژه وهار اسبِ زینِ روم، ژَن ویر سَر هِوار
خُداته بِین دِه رَفیقی دِایا گِرده نَرَم و چَرم روین اِ لا زِایا
خُداته بِین ده دُنیاتَه دِل بوه پرچینت مِیخَک، هم‌رازت گُل بو
خُداته بین ده چَپالی جِلْ کُت لَچْ گُور بگرین، اَرا خُت‌خُت
خُدا خُدام بی ژه مال بین او در چوارشو سُویرونه بِکِیشین او سر
خُدالَم شُکری رَسیم وه مَطلو دِلم ساکت بِی ژه پَژاره شِو
خُوشال وه کُری گَرمَسير جاسی مَنزِل اَر مَنزِل دَم‌تنگ هُم‌ساسی
خُوشِالْ وه کُری مَنیشی وه لِات دَسَه مآوری خِاليل پَنجَه پات
خُوشِالْ وه خوتان خوش وه حالتان سُوزه بِالابَرز هَت وه مالتان
خُوشِالْ وه کُرِی دِری دَس‌گِیران کِلاو لِار مَنی روي وه حَسويران
خُوشِال وه کُرِی مایَه سَره جات شِوال شو حوتِن مَکَنی ژه پات
خُوشِالْ وه اَرجن چُویر هُم‌ساسی تِک‌تِک وَرآو مدوم وه پاسی
خُوشْال وَه خُوتان جَرِخَه‌تان جَمَه بی‌چاره‌ی چوی مَه خُوراکِم غَمَه
خُوشمِ چَتَه مِای هِنا کِرِدِنِتْ مِالُ‌مِالْ گِیردین، حِاجَت بِرِدِنِتْ
دَسْ وه دِس‌وِینِکْ طِلای سِیمَه وه خِستْ وه گَردَنِمْ آزا بِیمَه وه
دِلْ اِی تِفَ رِویت دِی بِوسه‌‌وه هَر هِاینه هِول قَدِیم دِوُسه‌وه
دِوسِه اَوَل خِاس، اِیسا مِیل سَردِمْ چُوینْ یِاغیت کِردِم وه حَرفِ مَرْدِمْ
دِوسِه دِرِوزِن، سَر دِرِو لَکِنْ رِنِ حِیله‌بِاز، بِنْ کِیسَه تَکِنْ
اه قِروپه جَکِسُنْ، وه قِویلی دَرْوَنْ دِتْ یه شِنَفِتْ، خِرْ دِا وه سَرْوَنْ
رِیکِه کِرماشو بِتِاشِم وه چِو اَرِا یِارَکَمْ هَرْ بِای هَرْ بِچِو
ژِیر سَرِیتْ نِی بِو، بَرْگِتْ پِلِاس بِوْ ژه مِالْ دُنْیا هَرْ ژَنِتْ خِاسْ بِو
سِرِآو چِوی هَرِسِین، مَسِکَنْ چِوی پِاوه بِهِشِتْ هَرْ یَسَه وه نِام اِی رِاوه
سَرْ کَجْ، سَرْوَنْ کَجْ، سِا سَروَن هَمْ کَجْ هُرُتْ کِردِیه چِوی هُرِ نِی‌وَچ
سُوزَه سِیلِم کَه، لِوی بِکَه زَرِدْ حَکِیمِمْ تُونِی کِی مِه دِیرِم دَرِدْ
مِونگَه‌شو خِاسه وه شَرط خَوشِت بو سُوزَه بِالابَرز وه بِن‌کَشِت بو
شُعلِه‌مُانگ دِاسِی اَرْ نِوم کِلِاوِانْ تُمَرِزْ یه لِیله مَچِو وه بِاوِان
شُومُونگی خِاصَه، اَرْ کَلْ بِنِیشِی اَرْ چَقِه تِیلِا شِمْشِیر بِکِیْشِی
شوموُنگی خوَ وه شَرطِ خوشِت بو سوزه بالابَرز وه بِنْ کَشِت بو
یَه شُعله مُونگه یا شُعله رُویتَه شون بِه وَه شونِم، کِه وَختِ شُویته
شُویَکَتْ اُورِکِیش دَرِ پِات بُویِنِم وه هَرسِین مَچِم کُوش اَرِات سِینِم
صَد دُوس بِگِرِم هَرْ تو یِارِمی هَرْ تِو دُوسَکِی وَفا دِارِمی
صُوفِی صِافی بِیم چِمَه زِیارَت سُوزَه هِنَکْ‌چِی دِلْ بِرِدْمِیه غِارَتْ
قِوری گُجِره، چِای مِالِ رِوسْ پِیاله گَردِان کِیْ بِیْتِی دَسْ دِوُسْ
کِرِاسِتْ چِیتَه، گُلُی لی وازه بِمِارِکِتْ بِو اِی دِوُسِ تِازه
کُرَلْ بِرَمِنْ یَه کِرْمِاشِوُنَه چِراغ سِوزَه‌کِی سِوُزَه مِیدِوُنَه
کُرَلْ مِزْگُانِا گَنجی وِای آوَرِدْ یَه مَمَه‌نِازه سِه‌تِیری آوَرِدْ
کَلِمِی کُشتِیه پَنِجْ پِا وه شَشْ گَر چُویِر حِوارِدِی بِو هِناسه خُوشْ
کَنِیَه‌کِه وَرْ مِالْ رِیخ دِانَه‌دِانَه دِوُسَکَم نِیشِتِیَه زِلِفْ مَکِی شِانه
گَرمَسِیر گَرمَه، وِایی سِوییره اِیلاخِان خِاسَه سِایه چِوُئیره
گَنِمْ گَرِمَسیر هَر گُلِی جِایی بِوشنَه دِوسَکَم شو پِلْ نَکِی بِای
گِلِه گِوُشِتْ تِوُیشِکْ جِگَرمِوُیری وَرِکْ مِاچ تِوُیَلَک دِتْ سِوُارِی مَهنَک
لُرِسون وِلْ کَه چِیتُ داوَره کِرمِاشِوُن خِاسَه پِای سَماوَره
گِوُش وه گُوش‌وِاره مِلْ وَه تِوروه دَرپِا اُورِیشِم گُلَنگ شِوروه
لِاف قِلَم‌کِار، بِالِشت پَر قِو جِا جِوری بِایژ، جِا هَرِدِکمِوُنْ بو
لَه بِلِنگِی مَپِلْ وِژِم کِرِدِم ِای گِلْ اَرا نِازاره هَفِت لِیره وه مِلْ
ژه بِلِنگی کَوَر وژم بِکمَه گِل اَرِا بِالابَرز، گُلوَنی اِی مِل
کَوَر گِنْ‌گِنْ بِای بِوینَه هُمِاری وَه لِای دِوس مَچِمْ وَه سَر سِوارُی
مِولِا بِرَسِنْ سِوارِی وَه دِو بِو هِناسه خُوش بَخَل‌حُوس شِو
مَنْ بِیمُ گیونی وه سَرْ وِیَردِم دِام دُورِیشَل نَذِر تِو کَردِم
مِی‌مِی تِو پِیری گُپِت قُپِیایه سَردِاری مَخْمَل وه تو بی‌جِایه
وِتِم خِاسِی کِی بِوُمه غُلِامِت تِفْ اَرْ شَرِطَ کی نِیمَه‌تَمِامِت
مِالْ دِوس بِار کِردِی وه نارِاضِی دِلْ عَلی یِار بِوتی مَنزِلْ اَرْ مَنْزِلْ
مِلْ چِوی بِطِرِیْ سِیِنَه چِوی پِاکَت شُعلَه حُور دِاسی اَر سَر جِاکَت
هِناسِه سَردِم وَرْ کَمَرِانَه دَرِینِمْ چِوین تِوین آهِنگَرانه
هَرْ وِیْ قُرآنه دِلِتْ بِی بَنِی کَژِالی چِاوِت نِصِم گِیونِم سَنِی
هَرْ وِیْ قُرآنه وه سَر اِی تَکَه دِنِون‌دِار رَفِیق بی‌دِنِون نَکَه
قُرِآنی بِارِن پَرَه‌پَرَه کَنْ مَرْ مِه دُومِی‌کِم تو دَسْ خَرَه کَمْ
قَسَمَ مَرِمْ وه قُرآن بِالِتْ اَرْ بِکُشِینِمْ خُوینِم حِلِالِتْ
یا هُمْسِات بُویام یا اَرْهِناسِتْ یا گُلِی بُویام اَرْ پَرْ کِرِاسِتْ
سَرْوَنْ بَسْتِيَهْ هَرْ پيچي جُورِيْ پِيْـوَنِيْ كِرْدِيَهْ وَ چَـرْچِيْ كُـوْرِيْ
سَروَنْ وِيْ خاصِيْ هَرْگِزْ نُووَسْتِيْن چَپِهْ گُلْ اَرْ بانْ سَرْوَنِتْ بَستيْنْ
سَروَنْ وِيْ وِيْنُهْ هَرْگِزْ نُووَسْتِيْنْ هَفتْ گِريْتْ دايَهْ مَريْ شيرمَسْيْنْ
آفَرينْ قَمَرْتاجْ لُوْ چُوْ گُل‌باغِيْ شَرْطْ كَمْ لَهْ داغِتْ خُوَمْ بِكَمْ ياغِيْ
مَشْكَه‌كَمْ چاتِيْ نالَهْ نالَهْ سِيْ آوَكِيْ سِيْمِرَهْ دَهْ خيالَهْ سِيْ
اَه کِل چاوَهْ گه تُوْ دايْ وَهْ مَنْ چوْ صُوْرْ اِسْرافيلْ، قيامَتْ دَمَنْ
شَلِمْ شَكَتِمْ، شِلْ بِكَهْ مِلِتْ مِهْ بُوِمْ وَهْ فِدايْ، جُويْ دَرْكِلِتْ
اَهْ رايْ كِيْ بُوْشِمْ چُوْنَهْ شَرْمِمَهْ چَپِهْ گُلْ ميْخَكْ دَرمانْ دَرْدِمَه
شُرْشُرْ اسرینت وَهْ رُويْ گُوناوا چُوْ آهُوْ خيالْ خيالْ وِهْ بياوانا
چُوْ شاهْ مَگيْرْدِيْنْ وِلاتْ اَرْ وِلاتْ كُرِنْگْ اَرْ كُرِنگْ، چُوْ نادِرْ كِلاتْ
صاحِبّ مُلْكِ ماشْ آسياوْشْ گَرْدَهْ زَمينْ مِنَتْ بار تَشْريفْ آوَرْدَهْ
اَرْ تُوْ بِزانِيْ عِلْمِتْ وَهْ نامَهْ بايَدْ بِزانيْ اِيْ مِلَهْ كامَهْ
دُوسيْيُونْ وِتِيَهْ ژَهْ هَردِكْ سَرْ بُوْ نَهْ مِهْ بِسِزِمْ، اُوْ بِيْ خَوَرْ بُوْ
بالا چُوْ چِنارْ، كاوِلِيْ وَنَهْ دِنُونْ چُوْ صَدَفْ، زَرْگَرُنْ ژَنَهْ
كُوْگْ وُ كَمُوْتَرْ واشِهْ سَرْ دَرْوَنْ خانِمْ دَنْگْ شْنَفْتْ خِرْ دا وَهْ سَرْوَنْ
دُوسِهْ خُوَشْ هَتِيْ، پاتْ وَهْ چاوانِمْ جايْ رازُ وُ نيازْ، نيْمِهْ شُوانِمْ
هَرْ اَژْ اِيْوارَهْ، تا گَهْ نِصْفِ شُوْ پِشْتْ مِلُوْنْ دايْ، بَلْكِيْ بِكِيْ هُوْ
هَمْ هُوْ كِرْدَهْ وَهْ سَرْ سُوْارِيْ وَهْ شيْوَهْ رُسْتَمْ اِسْفَنْدْياريْ
تُوريْسْكِهْ آگِرْ، سياهْ مالِ نُوْهْ گِرْگِرْ مَسِزِيْ، وَهْ دامُونِ كُوهْ
تالی إی زِلفِت بُورمَه اِیمِرآ بِکَم وَه سُرمَه بارمَه چیِمِرآ
خاوِ مَرگِم بُو، کِه دیرِم خاوان نَه مِه خاو دیرِم، نه تافِ آوان
چُوی کَل إی کَماه سُوزَه داتی دَر سِزیام و بِرشیام، بیمَه خاکَسَر
دیارِت نیَه دُویر اُ زِنیِت قِه‌کولِم کِردی بامَه مِنیِت
تو دُویر و مِه دُویر، مِه فِرَه دُویرِم چیِمِیلِ مَسِت هَر هانَه ویرِم
دُوشُو دوسَه کَم بی وَه مهمونم چَمان شَفَق بی، حوَر داتیَر گیوِنم
گِران گِرتمه چُوی هُرِیزِ مَرز مَر کورآ کِیتِه سُوزه بالابَرز
بزران بزران قَسَم وِی حورَه دوسِ نازارِم فِرَه یه گَرَه
بزران بزران دوس عزیزَه کَم میوه رنگارنگ سَر پاییزه کَم
دُویریت سِزانِم، مَنیسَر پوسِم خَم دامَسیر بار وِی مِلکه نوسِم
دُویریت بِردیسِه طاقت و تاوِم چُوی پُویشی وَه رُوی گیژی گرداوِم
مِه هَر دِلمی داشت وَه سِیلِت باختم وَه یِه گِل رِمیا هَرچی گِه ساختِم
وِژ بَرز و بِلِنگ، چیِمِیل کال و مَس گیون بِکَمی خِر دل بارمی وَه دَس
اِی دوس پاییزه، مال اُورکِنونه اَر دِیارِت ناو دُنیام وُیرونه
شُل کَر گُوشوارَت بِکو اَر نِارِک هُم‌کُریل بوشِن ایسَه بِمارک
هَر وَخت إی ناکوم چیِمیل لِرَّه مِین گُو دروش إی نوم جیرِم خِرَّه مِین
هَرچی مَگیردِم وِی خِراو بیه شیوَه دوسَه کَم وَه کَسا نیه
بیلا اَر سایَت گِرّی بُورمه سَر شَکَتی سالان ژَه دل بکم دَر
چَنی چیِمَه‌ری چَنی دل وَه هول چَنی بِکیشِم بارِ خَم وَه کول
دلم تمنای دیدارت دارو پَن و مشُویرَت إی پیش نِمَچو
یاران پاییز دل‌تنگِ دوسِم مَر آگِرِم دَن یه اِیمشو بوسِم
اَر قرار یَه باو، بار بکِه دوسِم قَسَمه میرِم وِه ملکه نوسِم
کِزه وَره و لُویل وَه رُوی راخَه وه دَنگِ دوس نِمای ژَه ایلاخه وه
زِلفیل آیشتیه وَه رِوی شِانه وه چُوی چُوییر گَرّین پَریشانه وه
قَسَم وِه مونگه، گُو کَم داسی کَه وِتون شُویت کِردی، مَری راسی کَه
فِدای بِاله‌بِال چَپُ رِاستم گِلُ پِل کِرِدِن تِو کِرِاسِتِم
بِری تُویلَه دِت دِانه نُوم شُومِم مَر علی رَحم کِی وه بِنَه تُومِم
بِری بیوه‌ژَن مَزِگ گِردَکُون حُور کِلِاش اُورکِیشَل، مِنی مِیرده کَر
بو تا بِکَریم دوسیمون ژه نو مِه دار میِخَک، تو دار لیمو
کَم بو، کَم بِچو، کَم بِلاله‌وه کَلْ چِیت بِچَکِن، بووه ماله‌وه
https://www.journal.yaresan.com/en/archive-f/12-vol1no1summer2020/42-summer-2020-10