مقالات و مطالب

جایگاه واقعی جشن های آیینی زرتشتی(ماه روزه ها )در گاهشمار رسمی ایران / ضیاالدین ترابی

 

جایگاه واقعی جشن های آیینی زرتشتی(ماه روزه ها )در گاهشمار رسمی ایران

ضیاالدین ترابی

    از آنجایی که در یکی دو دهه‌ی گذشته  گروهی از مردم به ویژه جوان‌ها، بطور شگفت انگیزی به آیین‌های دیرین ایران باستان روی آورده‌اند، و دلبستگی خاصی به برگزاری آیین‌ها، به خصوص جشن‌های باستانی نشان می‌دهند، در همین رابطه هر از چند گاهی در سایت‌ها و برخی نوشته‌هایی که به بحث در مورد این جشن‌ها  می‌پردازند، به پرسش‌هایی درباره‌ی چگونگی تطبیق زمان برگزاری این جشن‌ها با گاهشمار رسمی کشور یا تقویم هجری شمسی بر می‌خوریم ، که نیاز به یک پاسخ دقیق علمی و دست کم قانع کننده دارد. بطور مثال: جشن مهرگان را باید روز 16 مهرماه برگزار کرد یا روز10 مهرماه !؟ جشن شب یلدا را باید شب 30 آذر ماه برگزار کرد یا شب24 آذرماه !؟ جشن سده را باید شب 10بهمن ماه برگزار کرد یا شب 9 بهمن ماه، و یا شب 15 بهمن ماه !؟ جشن تیرگان را باید روز 13 تیر ماه برگزار کرد یا روز 10 تیرماه یا حتی اول مهر ماه!؟ جشن اسفندگان را باید روز 5 اسفند ماه برگزار کرد یا روز29بهمن ماه!؟ که البته در تمام این پرسش‌ها اشاره به روزهای سال در گاهشمار رسمی ایران یا گاهشمار خورشیدی اعتدالی(هجری شمسی) است. و علت این امر هم چیزی نیست جز عدم تطبیق جایگاه روزهای سال در گاهشمار زرتشتی (فصلی)، با گاهشمار رسمی ایران یا تقویم هجری شمسی، که همانند گاهشمارهای سنتی ایران (یزدگردی – فصلی – جلالی – حتی غازانی ) که گاهشماری‌ست خورشیدی و هرسال آن مرکب از 12 ماه 30 روزه است. ولی در سال 1304 هجری شمسی هنگام تنظیم گاهشمار جدید- برای رعایت طول دقیق فصل‌ها وتطبیق آن با طول طبیعی فصل‌های سال- طول هر یک از شش ماه اول سال را 31 روز و طول هر یک از پنج ماه بعدی را 30 روز و در نهایت طول ماه آخر سال را 29 روز و در سال‌های کبیسه 30 روز در نظر گرفتند. بدین ترتیب از همان آغاز اجرای گاهشمار هجری شمسی در سال 1304 بین این گاهشمار با گاهشمار جلالی یا جلالی ملکی از نظر تطبیق روزهای ماه اختلافی پدید آمد که امروزه در تطبیق گاهشمار فصلی زرتشتی با گاهشمار رسمی ایران یا تقویم هجری شمسی خود را نشان می‌دهد. در صورتیکه از سال 448 یزدگردی یا آغاز تقویم جلالی(ملکی) تا سال 1304 هجری شمسی، مطابق با سال 847جلالی(ملکی) از نظر تطبیق روزهای سال بین روزشمار سال در گاهشمار جلالی با روزشمار سال یا ماه روزها در گاهشمار سنتی زرتشتی چنین اختلافی وجود نداشت. و تنها تفاوت این دو گاهشمار فقط در روش  نامگذاری یا نامیدن روزهای سال بود. بدین گونه که بر اساس سنت زرتشتی تمام روزهای هر ماه سال دارای نام مشخص و معینی بود که ریشه در تاریخ کهن ایران زمین داشت و پیشینه آن را می‌توان در تاریخ‌های ثبت شده در کتیبه‌ها و سفال نوشته‌های نسای باز مانده از دوره اشکانیان( پارت‌ها) به روشنی دید. روشی که بعد از ورود اسلام به ایران تا کنون توسط بهدینان رعایت می‌شود. به عبارت دیگر در ایران بعد از اسلام یک تقویم خورشیدی رواج داشته که به نام گاهشمار یزدگردی معروف است که مبدأ یا آغاز آن روز تاجگذاری آخرین پادشاه ساسانی یا یزدگرد سوم در سال 632 میلادی مطابق با سال یازدهم هجری قمری است. ولی این گاهشمار یزدگردی در عمل و اجرا به دو صورت یا با دو روایت متفاوت رواج داشته است، که اساس و اصول آن دو یکی بوده است و تنها تفاوت آنها در نامگذاری روزهای ماه بوده است، بدین ترتیب که روزهای ماه در گاهشمار یزدگردی رایج بین زرتشتیان ایران بر اساس سنت زرتشتی هر یک از روزها دارای نام ویژه‌ای بود، در صورتی که در گاهشمار یزدگردی رایج در بین ایرانیان غیر زرتشتی روزهای هر ماه تنها با شماره معین و مشخص می‌شد. به طور مثال در گاهشمار یزدگردی(قدیم) زرتشتی نام روز اول هر ماه هرمزد روز ( هرمزد- اهرمزد-اورمزد) بود و نام روز دوم هر ماه بهمن یا بهمن روز و در نهایت نام روز آخر یا سی‌ام هر ماه انیران یا انیران روز بود،که برای تمایز بین این دو گاهشمار در این جستار ما گاهشمار رایج با نام‌های ویژه برای هر روز ماه یا “ماه روز” را گاهشمار زرتشتی می نامیم و گاهشماری که روزهای ماه آن تنها با شماره مشخص می‌شود را گاهشمار یزدگردی . از سوی دیگر هر دوی این گاهشمارها چه زرتشتی چه یزدگردی گاهشماری خورشیدی هستند که طول سال آنها 365 روز ثابت است ،که در آن هر سال مرکب از 12 ماه 30 روزه است بعلاوه پنج روز افزوده که به عنوان پنجه‌ی اندرگاه در پایان اسفند ماه به روزهای سال اضافه می‌شود، پنجه‌ی اندرگاهی که در اصل در پایان سال یعنی پس از سی‌امین روز اسفند ماه به روزهای سال اضافه می‌شد تا طول سال 365 روز تمام شود. ولی چون در زمان تاجگذاری یزدگرد سوم ساسانی این پنج روز اضافی یا پنجه پایان سال به جای اسفند ماه در پایان آبان ماه ( هشتمین ماه سال) قرار داشت ، بعد از آن هم این پنجه یا پنج روز را به جای پایان اسفند ماه، به عنوان یک رسم سنتی همیشه در پایان آبان ماه قرار می‌دادند تا طول سال 365 روز تمام شود. در نتیجه با توجه به این که طول میانگین سال 365 روز و5 ساعت و48 دقیقه و 46 ثانیه است ،گاهشمار یزدگردی (زرتشتی) هر سال به اندازه 5 ساعت و 48 دقیقه و 46 ثانیه نسبت به گاهشمار اعتدالی جلو می‌افتد و همین جلو افتادن حدود یک چهارم روز در هر سال موجب می شود که در هر چهار و گاه پنج سال بین گاهشمار اعتدالی و گاهشمار یزدگردی (زرتشتی)یک روز اختلاف پدید بیاید. به همین دلیل نیز در سال 362 میلادی مطابق با سال 11 هجری قمری فاصله بین نوروز یزدگردی ( زرتشتی ) با نوروز اعتدالی ظاهراً به90 روز رسیده بود و در سال 448 یزدگردی (زرتشتی) زمان وضع تقویم جلالی (ملکی) این فاصله فقط 18 روز بود ، که با کبیسه کردن این 18 روز ( و یا حذف این 18 روز) نوروز یزدگردی (زرتشتی)را به اعتدال بهاری منتقل و گاهشمار اعتدالی جلالی ( ملکی ) را پی ریزی کردند که گاهشماری خورشیدی است و هر سال آن 365 روز و5 ساعت و 48 دقیقه و46 ثانیه است و کبیسه‌گیری در آن از نظم و ترتیب معینی پیروی می‌کند که حاصل آن کبیسه‌های چهار سالی و پنج سالی است ، و همان طور که در بالا گفته شد دارای 12 ماه 30 روزه و یک پنج روز اضافی است که در آخر سال و در پایان اسفند ماه  بدان افزوده می شود، بدین ترتیب به راحتی می تواند جانشین گاهشمار یزدگردی(زرتشتی) ثابت یا فصلی گردد. گرچه به گواهی تاریخ این گاهشماری- جلالی- هیچ گاه به عنوان گاهشمار رسمی یا حتی غیر رسمی ایران رواج نیافت ولی دانشمندان ،مورخان و مهم تر از همه منجمان کشور آگاهی کافی از آن را داشتند ، و بر اساس همین گاهشمار جلالی بود که بعدها تقویم اعتدالی غازانی را در ایران به مرحله اجرا درآوردند( حدود سال 680یزدگردی-زرتشتی ). با این وجود طراحان و مجریان گاهشمار اعتدالی رسمی ایران در سال 1304 هجری شمسی ، بدون در نظر گرفتن سنت گاهشماری در کشور صرفاً برای رعایت مبنای طبیعی و نجومی طول فصل‌های سال (که مطابق آن تعداد روزهای هریک از ماه‌های سال با مدت حرکت ظاهری غیر یکنواخت مرکز خورشید روی دایره‌ی منطقة البروج برابر و هماهنگ است ) 6 ماهه اول سال را 186 روز و شش ماهه دوم سال را 179 روز محاسبه و تنظیم کردند ،  در نتیجه هریک از شش ماه اول سال به جای 30 روز(مطابق گاهشمار یزدگردی-زرتشتی وجلالی) دارای 31 روز و پنج ماه بعدی 30 روز ( مطابق گاهشمار یزدگردی – زرتشتی وجلالی) و ماه آخر سال در سال‌های عادی 29 روز و در سال‌های کبیسه 30 روز شد، و بدین گونه بین گاهشمار هجری شمسی با گاهشمار جلالی و به تبع آن با گاهشمار فصلی زرتشتی از نظر تطبیق طول ماه‌های سال خورشیدی اختلافی پدید آمد که قابل حل نیست و هر گونه تلاش برای تطبیق آنها بی فایده است، چرا که نه می‌توان از طول ماه‌های هجری شمسی چیزی کم کرد و نه می‌توان به طول ماه‌های جلالی و نیز زرتشتی چیزی افزود. بدیهی است که اصلاً این گاهشمارها یعنی گاهشمار زرتشتی(یزدگردی) و هجری شمسی هر کدام گاهشمارهای متفاوتی هستند که برای رفع نیازهای متفاوتی وضع شده‌اند و نیازی هم بر تطبیق و تطابق آنها نیست. از سوی دیگر از بین جشن‌های باستانی ، جشن نوروز و جشن شب یلدا دو جشن ملی هستند و ربطی به آیین زرتشتی ندارند ، و جایگاه جشن اول سال یا نوروز کاملاً مشخص و معین است و شب یلدا هم شب بلندترین شب سال است که در قدیم و پیش از وضع تقویم هجری شمسی در روز سی‌ام آذرماه قدیم یا در 270 امین روز سال و شب 271 امین روز سال برگزار می‌شد ( بر طبق دوگاهشمار یعنی گاهشمار یزدگردی یا زرتشتی و گاهشمار جلالی ) که با روز 24 آذر ماه در گاهشمار جاری کشور مطابقت دارد ، ولی امروز مردم جشن شب یلدا را در276امین روز سال یعنی روز سی ام آذر ماه وشب روز اول دی ماه در گاهشمار جدید ایران یا گاهشمار هجری شمسی برگزار می‌کنند. هم چنین جایگاه جشن سده نیز از قدیم معین و مشخص شده است ، که همان طور که از اسم این جشن پیداست ،روز برگزاری آن پنجاه روز مانده به پایان سال است که در گاهشمار جاری کشور روز 315امین روز سال یا روز 15ام بهمن ماه است. ولی بقیه جشن‌های باستانی یا جشن  ماه روزها (جشن‌هایی که به مناسبت همخوانی نام روز ماه با نام خود ماه برگزار می گردند) جشن‌های آیینی هستند و باید مطابق گاهشمار آیینی زرتشتی برگزار گردند و تلاش برای تطبیق دادن آنها با روزهای هم نام در گاهشمار رسمی یا گاهشمار هجری شمسی ،امری بی مورد است. به همین جهت ایرادهایی که هر از چند گاهی از عدم  تطبیق این جشن‌های آیینی (ماه روزها) در گاهشمار فصلی زرتشتی، با روزهای هم نام آنها در گاهشمار رسمی کشور(تقویم هجری شمسی)گرفته می شود، ناشی از نا آگاهی از پیشینه‌ي گاهشماری در ایران و نیز تفاوت‌های بنیادی این دو گاهشمار با همدیگر است. گفتنی است آنچه که ما در اینجا از آن تحت عنوان (گاهشمار فصلی زرتشتی ) نام می بریم چیزی نیست جز همان گاهشمار یزدگردی یا زرتشتی سنتی ایرانی که همانند تقویم جلالی در آن نوروز یزدگردی (زرتشتی سنتی) با نوروز اعتدالی تطبیق داده شده است ، با این وجود اساس آن همان گاهشمار زرتشتی سنتی یا گاهشمار یزدگردی است، که در آن هر سال مرکب است از 12 ماه سی روزه بعلاوه پنج روز اضافی یا پنجه اندرگاه است که به پایان اسفند ماه افزوده می شود.گرچه این نوع گاهشماری در ایران بسیار جدید است و پیشينه‌ي آن به چند دهه پیش بر می‌گردد. به هرحال این نوع گاهشماری گرچه در ایران جدید است ، در بین پارسیان هندوستان ( زرتشتیان هندی ) پیشینه اش بیش از صد سال است. در حقیقت این نوع گاهشماری یا گاهشمار فصلی زرتشتی و استفاده از آن برای اجرای مراسم و شعار دینی به جای گاهشمار زرتشتی سنتی یا همان یزدگردی یا قدیم و نیز گاهشمار شهنشایی (شهنشاهی) به 107 سال پیش بر می‌گردد، یعنی به سال 1906 میلادی که در این سال یکی از پارسیان بمبئی بنام خورشید جی کاما تقویم فصلی زرتشتی را وضع و به اجرا درآورد ، که یک گاهشمار خورشیدی اعتدالی است که طول سال‌های آن همان طول سال گاهشمار میلادی یعنی 2425/365روز است، که نوروز یا اهرمزد روز فروردین ماه در آن مطابق با روز 21 ماه مارس است. به عبارت دیگر این گاهشمار فصلی گاهشماری است خورشیدی که روز اول سال آن به طور ثابت در روز 21 مارس قرار دارد و هر ماه آن مطابق سنت زرتشتی 30 روز است و پنجه اندرگاه در آخر اسفند ماه بدان افزوده می‌شود( یعنی ازروز 16تا 20ماه مارس) و سال نو دوباره از 21 ماه مارس سال بعدی آغاز می‌شود و کبیسه‌گیری آن نیز مطابق با کبیسه‌گیری در گاهشمار میلادی است، و روز کبیسه را هم اوردادروز می‌نامند. امروزه این گاهشمار فصلی علاوه بر هندوستان در بین برخی از زرتشتیان آلمانی و آمریکایی و برخی از کشورهایی که گاهشمار رسمی آنها گاهشمار میلادی است نیز اجرا می‌شود و هیچ مشکلی هم پیش نمی‌آید. ولی در ایران به دلیل این که گاهشمار رسمی کشور گاهشمار خورشیدی اعتدالی است که شش ماه اول سال هر یک 31 روزه و پنج ماه بعدی 30 روزه و سرانجام ماه آخر سال یا اسفند ماه در سال‌های عادی 29 روزه و در سال‌های کبیسه 30 روزه است ولی نام ماه‌های دوازده گانه سال همان نام گاهشمار سنتی باستانی ایران اعم از یزدگردی ،زرتشتی و جلالی است ، بدیهی است که با اجرای گاهشمار فصلی زرتشتی  بین این گاهشمار با گاهشمار رسمی ، اختلاف‌های چشمگیری پیش خواهد آمد . از سوی دیگر این گاهشمار فصلی زرتشتی مورد پذیرش همه زرتشتیان- چه در ایران ،چه خارج از ایران- قرار نگرفته است و هنوز گروهی از زرتشتیان همان گاهشمار زرتشتی سنتی یا همان گاهشمار یزدگردی را بکار می‌برند ، که یک سال خورشیدی ناقص است و طول سال‌های آن 365 روز تمام است، به همین دلیل هم این گاهشمار یک گاهشمار گردان است که هر چهار سال یک روز با گاهشمار خورشیدی اعتدالی اختلاف پیدا می‌کند، به خاطر همین هم امروزه بین گاهشمار خورشیدی اعتدالی ایران و گاهشمار زرتشتی یا همان یزدگردی یا قدیم 245 روز فاصله وجود دارد و به همین جهت هم نوروز سال 1392 خورشیدی اعتدالی مطابق با ششم آذر ماه 1382 یزدگردی یا زرتشتی (قدیم) است و بر عکس نوروز یزدگردی سال 1383 یزدگردی(قدیم) یا زرتشتی سنتی مطابق با 28 تیر ماه 1392خورشیدی اعتدالی(هجری شمسی) است. به همین نحو جایگاه روزها و ماه های گاهشمار زرتشتی سنتی یا یزدگردی در مقایسه با سایر گاهشمارها مثل زرتشتی فصلی ، جلالی و حتی میلادی متغیر و گردان است. برای روشن شدن مطلب و نیز جایگاه دو نوروز خورشیدی اعتدالی و نوروز گردان در گاهشمار زرتشتی یا یزدگردی ، چگونگی تطبیقی این گاهشمار ها را از اول فروردین ماه هجری شمسی 1392 تا اول فروردین ماه یزدگردی (زرتشتی)1383، به صورت جدولی درآوریم ،که در ذیل می‌آید:

گاهشمار تطبیقی

( هجری شمسی – میلادی – جلالی – زرتشتی فصلی )

 

یزدگردی

(قدیم)

زرتشتی

فصلی

جلالی

(ملکی)

میلادی هجری شمسی
1382 1382 935 2013 1392
آذر/6   فروردین/اهرمز فروردین/1 مارس/21 فروردین/1
7 بهمن 2 22 2
8 اردیبهشت 3 23 3
9 شهریور 4 24 4
10 سپندارمذ 5 25 5
11 خرداد 6 26 6
12 امرداد 7 27 7
13 دی 8 28 8
14 آذر 9 29 9
15 آبان 10 30 10
16 خور 11 31 11
17 ماه 12 آوریل 12
18 تیر 13 2 13
19 گوش 14 3 14
20 دی 15 4 15
21 مهر 16 5 16
22 سروش 17 6 17
23 رشن 18 7 18
24 فروردین 19 8 19
25 بهرام 20 9 20
26 رام 21 10 21
27 باد 22 11 22
28 دی 23 12 23
29 دین 24 13 24
30 ارد 25 14 25
دی/1 اشتاد 26 15 26
2 آسمان 27 16 27
3 زامیاد 28 17 28
4 ماراسپند 29 18 29
5 انیران 30 19 30
6 اردیبهشت اردیبهشت 20 31
7 بهمن 2 21 اردیبهشت
8 اردیبهشت 3 22 2
9 شهریور 4 23 3
10 سپندارمذ 5 24 4
11 خرداد 6 25 5
12 امرداد 7 26 6
13 دی 8 27 7
14 آذر 9 28 8
15 آبان 10 29 9
16 خور 11 30 10
17 ماه 12 می 11
18 تیر 13 2 12
19 گوش 14 3 13
20 دی 15 4 14
21 مهر 16 5 15
22 سروش 17 6 16
23 رشن 18 7 17
24 فروردین 19 8 18
25 بهرام 20 9 19
26 رام 21 10 20
27 باد 22 11 21
28 دی 23 12 22
29 دین 24 13 23
30 ارد 25 14 24
بهمن/1 اشتاد 26 15 25
2 آسمان 27 16 26
3 زامیاد 28 17 27
4 ماراسپند 29 18 28
5 انیران 30 19 29
6 خرداد/اهرمزد خر داد/1 20 30
7 بهمن 2 21 31
8 اردیبهشت 3 22 خر داد
9 شهریور 4 23 2
10 سپندارمذ 5 24 3
11 خرداد 6 25 4
12 امرداد 7 26 5
13 دی 8 27 6
14 آذر 9 28 7
15 آبان 10 29 8
16 خور 11 30 9
17 ماه 12 31 10
18 تیر 13 ژوءن  11
19 گوش 14 2 12
20 دی 15 3 13
21 مهر 16 4 14
22 سروش 17 5 15
23 رشن 18 6 16
24 فروردین 19 7 17
25 بهرام 20 8 18
26 رام 21 9 19
27 باد 22 10 20
28 دی 23 11 21
29 دین 24 12 22
30 ارد 25 13 23
اسفند/1 اشتاد 26 14 24
2 آسمان 27 15 25
3 زامیاد 28 16 26
4 ماراسپند 29 17 27
5 انیران 30 18 28
6 تیر/اهرمزد تیر/1 19 29
7 بهمن 2 20 30
8 اردیبهشت 3 21 31
9 شهریور 4 22 تیر/1
10 سپندارمذ 5 23 2
11 خرداد 6 24 3
12 امرداد 7 25 4
13 دی 8 26 5
14 آذر 9 27 6
15 آبان 10 28 7
16 خور 11 29 8
17 ماه 12 30 9
18 تیر 13 ژولای/1 10
19 گوش 14 2 11
20 دی 15 3 12
21 مهر 16 4 13
22 سروش 17 5 14
23 رشن 18 6 15
24 فروردین 19 7 16
25 بهرام 20 8 17
26 رام 21 9 18
27 باد 22 10 19
28 دی 23 11 20
29 دین 24 12 21
30 ارد 25 13 22
اهنود اشتاد 26 14 23
اشتود آسمان 27 15 24
سپته مد زامیاد 28 16 25
وهوخشتر ماراسپند 29 17 26
وهشتویش انیران 30 18 27
1

فروردین

1383

امرداد/اهرمزد امرداد/1 19 28
 

      به طوری که ملاحظه می‌شود بین گاهشمار یزدگردی (قدیم) یا زرتشتی سنتی( به دلیل گردان بودن) با بقیه گاهشمارهای جدول، نشانه‌ای از تطبیق و هماهنگی وجود ندارد. به همین گونه هم بین گاهشمار هجری شمسی با بقیه . ولی بین گاهشمار جلالی و زرتشتی فصلی هماهنگی و تطبیق کامل وجود دارد افزون بر این که بین آن دو با گاهشمار میلادی ( در صورتی که همیشه روز اول فروردین ماه یا نوروز اعتدالی مطابق 21 ماه مارس باشد) و این اتفاقی است که در گاهشمار زرتشتی فصلی رایج در هندوستان و بقیه کشورهایی که گاهشمار رسمی آنها گاهشمار میلادی است – به دلیل ثابت بودن روز نوروز و تطابق آن با روز 21 ام ماه مارس ، رخ می دهد. ولی در گاهشمار فصلی رایج ایران ( سالنمای دینی زرتشتی) به خاطر تبعیت و تطبیق روز نوروز هر ساله آن با نوروز اعتدالی در گاهشمارخورشیدی رسمی کشور( گاهشمار هجری شمسی )چنین تطابقی بین آن با گاهشمار میلادی وجود ندارد. چرا که به دلیل تفاوت‌های اساسی بین مبدأ ، طول سال ، نحوه کبیسه‌گیری و فصلی نبودن گاهشمار میلادی، روز نوروز اعتدالی همیشه در روز 21 مارس اتفاق نمی‌افتد بلکه بین 19 تا 21 مارس در حال تغییر است، بدیهی است در سال‌هایی که مثل امسال که نوروز اعتدالی مطابق با 21 ماه مارس میلادی است ، بین گاهشمار زرتشتی فصلی رایج در ایران(سالنمای دینی زرتشتی) با گاهشمار فصلی کشورهایی مثل هندوستان که گاهشمار رسمی آنها گاهشمار میلادی است و نیز بین آن با گاهشمار اعتدالی جلالی (ملکی )هماهنگی و تطبیق کامل وجود دارد. بدین ترتیب به طوری که مشاهده می‌شود اتفاقی که در  گاهشمار فصلی زرتشتی رایج در بین گروهی از زرتشتیان خارج از ایران و نیز گاهشمار فصلی رایج بین گروهی از زرتشتیان ایران یا  سالنمای دینی زرتشتی، می افتد چیزی نیست جز همان اتفاقی که در سال 448 یزدگردی(قدیم) در زمان جلال‌الدین ملکشاه برای تطبیق نوروز در گاهشمار سنتی زرتتشتی (یزدگردی) با نوروز اعتدالی، رخ داد و هدف از آن اصلاح گاهشمار سنتی زرتشتی یا یزدگردی (قدیم) و تبدیل آن به یک گاهشمار خورشیدی اعتدالی بود، که در  آن نوروز یا اول سال خورشیدی همیشه در جایگاه شایسته خود ( هنگام دقیق ورود خورشید به برج حمل) ثابت بماند، درست همانند همان هدفی که امروزه تنظیم کنندگان و مجریان گاهشمار فصلی زرتشتی در نظر دارند .به عبارت دیگر گاهشمار فصلی زرتشتی چیزی غیر از همان گاهشمار خورشیدی اعتدالی معروف به گاهشمار جلالی یا جلالی ملکی نیست. به همین جهت هم به راحتی می توان گاهشمار فصلی زرتشتی ( سالنمای دینی زرتشتی ) و گاهشمارخورشیدی اعتدالی جلالی و گاهشمار میلادی را یکجا به صورت یک گاهشمار تطبیقی به صورت زیر،تهیه و تنظیم کرد .

گاهشمار تطبیقی

زرتشتی فصلی سال 1382

جلال ملکی سال935

میلادی سال2013

مطابق با سال 1392هجری شمسی

فصل بهار

زرتشتی جلالی میلادی زرتشتی جلالی میلادی زرتشتی جلالی میلادی
فروردین

اهرمزد

فروردین

1

مارس

21

اردیبهشت

اهرمزد

اردیبهشت

1

آوریل

20

خرداد

اهرمزد

خرداد

1

می

20

بهمن 2 22 بهمن 2 21 بهمن 2 21
اردیبهشت 3 23 اردیبهشت 3 22 اردیبهشت 3 22
شهریور 4 24 شهریور 4 23 شهریور 4 23
سپندارمذ 5 25 سپندارمذ 5 24 سپندارمذ 5 24
خرداد 6 26 خرداد 6 25 خرداد 6 25
امرداد 7 27 امرداد 7 26 امرداد 7 26
دی 8 28 دی 8 27 دی 8 27
آذر 9 29 آذر 9 28 آذر 9 28
آبان 10 30 آبان 10 29 آبان 10 29
خور 11 31 خور 11 30 خور 11 30
ماه 12 آوریل/1 ماه 12 می/1 ماه 12 31
تیر 13 2 تیر 13 2 تیر 13 ژون/1
گوش 14 3 گوش 14 3 گوش 14 2
دی 15 4 دی 15 4 دی 15 3
مهر 16 5 مهر 16 5 مهر 16 4
سروش 17 6 سروش 17 6 سروش 17 5
رشن 18 7 رشن 18 7 رشن 18 6
فروردین 19 8 فروردین 19 8 فروردین 19 7
بهرام 20 9 بهرام 20 9 بهرام 20 8
رام 21 10 رام 21 10 رام 21 9
باد 22 11 باد 22 11 باد 22 10
دی 23 12 دی 23 12 دی 23 11
دین 24 13 دین 24 13 دین 24 12
ارد 25 14 ارد 25 14 ارد 25 13
اشتاد 26 15 اشتاد 26 15 اشتاد 26 14
آسمان 27 16 آسمان 27 16 آسمان 27 15
زامیاد 28 17 زامیاد 28 17 زامیاد 28 16
ماراسپند 29 18 ماراسپند 29 18 ماراسپند 29 17
انیران 30 19 انیران 30 19 انیران 30 18
فصل تابستان

 

تیر

اهرمزد

تیر

1

ژون

19

امرداد

اهرمزد

امرداد

1

ژولای

19

شهریور

اهرمزد

شهریور

1

اوت

18

بهمن 2 20 بهمن 2 20 بهمن 2 19
اردیبهشت 3 21 اردیبهشت 3 21 اردیبهشت 3 20
شهریور 4 22 شهریور 4 22 شهریور 4 21
سپندارمذ 5 23 سپندارمذ 5 23 سپندارمذ 5 22
خرداد 6 24 خرداد 6 24 خرداد 6 23
امرداد 7 25 امرداد 7 25 امرداد 7 24
دی 8 26 دی 8 26 دی 8 25
آذر 9 27 آذر 9 27 آذر 9 26
آبان 10 28 آبان 10 28 آبان 10 27
خور 11 29 خور 11 29 خور 11 28
ماه 12 30 ماه 12 30 ماه 12 29
تیر 13 ژولای/1 تیر 13 31 تیر 13 30
گوش 14 2 گوش 14 اوت/1 گوش 14 31
دی 15 3 دی 15 2 دی 15 سپتامبر
مهر 16 4 مهر 16 3 مهر 16 2
سروش 17 5 سروش 17 4 سروش 17 3
رشن 18 6 رشن 18 5 رشن 18 4
فروردین 19 7 فروردین 19 6 فروردین 19 5
بهرام 20 8 بهرام 20 7 بهرام 20 6
رام 21 9 رام 21 8 رام 21 7
باد 22 10 باد 22 9 باد 22 8
دی 23 11 دی 23 10 دی 23 9
دین 24 12 دین 24 11 دین 24 10
ارد 25 13 ارد 25 12 ارد 25 11
اشتاد 26 14 اشتاد 26 13 اشتاد 26 12
آسمان 27 15 آسمان 27 14 آسمان 27 13
زامیاد 28 16 زامیاد 28 15 زامیاد 28 14
ماراسپند 29 17 ماراسپند 29 16 ماراسپند 29 15
انیران 30 18 انیران 30 17 انیران 30 16
فصل پاییز

 

مهر

اهرمزد

مهر

1

سپتامبر

17

آبان

اهرمزد

آبان

1

اکتبر

17

آذر

اهرمزد

آذر

1

نوامبر

16

بهمن 2 18 بهمن 2 18 بهمن 2 17
اردیبهشت 3 19 اردیبهشت 3 19 اردیبهشت 3 18
شهریور 4 20 شهریور 4 20 شهریور 4 19
سپندارمذ 5 21 سپندارمذ 5 21 سپندارمذ 5 20
خرداد 6 22 خرداد 6 22 خرداد 6 21
امرداد 7 23 امرداد 7 23 امرداد 7 22
دی 8 24 دی 8 24 دی 8 23
آذر 9 25 آذر 9 25 آذر 9 24
آبان 10 26 آبان 10 26 آبان 10 25
خور 11 27 خور 11 27 خور 11 26
ماه 12 28 ماه 12 28 ماه 12 27
تیر 13 29 تیر 13 29 تیر 13 28
گوش 14 30 گوش 14 30 گوش 14 29
دی 15 اکتبر/1 دی 15 31 دی 15 30
مهر 16 2 مهر 16 نوامبر/1 مهر 16 دسامبر
سروش 17 3 سروش 17 2 سروش 17 2
رشن 18 4 رشن 18 3 رشن 18 3
فروردین 19 5 فروردین 19 4 فروردین 19 4
بهرام 20 6 بهرام 20 5 بهرام 20 5
رام 21 7 رام 21 6 رام 21 6
باد 22 8 باد 22 7 باد 22 7
دی 23 9 دی 23 8 دی 23 8
دین 24 10 دین 24 9 دین 24 9
ارد 25 11 ارد 25 10 ارد 25 10
اشتاد 26 12 اشتاد 26 11 اشتاد 26 11
آسمان 27 13 آسمان 27 12 آسمان 27 12
زامیاد 28 14 زامیاد 28 13 زامیاد 28 13
ماراسپند 29 15 ماراسپند 29 14 ماراسپند 29 14
انیران 30 16 انیران 30 15 انیران 30 15
فصل زمستان

 

دی

اهرمزد

دی

1

دسامبر

16

بهمن

اهرمزد

بهمن

1

ژانویه

15

اسفند

اهرمزد

اسفند

1

فوریه

14

بهمن 2 17 بهمن 2 16 بهمن 2 15
اردیبهشت 3 18 اردیبهشت 3 17 اردیبهشت 3 16
شهریور 4 19 شهریور 4 18 شهریور 4 17
سپندارمذ 5 20 سپندارمذ 5 19 سپندارمذ 5 18
خرداد 6 21 خرداد 6 20 خرداد 6 19
امرداد 7 22 امرداد 7 21 امرداد 7 20
دی 8 23 دی 8 22 دی 8 21
آذر 9 24 آذر 9 23 آذر 9 22
آبان 10 25 آبان 10 24 آبان 10 23
خور 11 26 خور 11 25 خور 11 24
ماه 12 27 ماه 12 26 ماه 12 25
تیر 13 28 تیر 13 27 تیر 13 26
گوش 14 29 گوش 14 28 گوش 14 27
دی 15 30 دی 15 29 دی 15 28
مهر 16 31 مهر 16 30 مهر 16 مارس
سروش 17 ژانویه/1 سروش 17 31 سروش 17 2
رشن 18 2 رشن 18 فوریه/1 رشن 18 3
فروردین 19 3 فروردین 19 2 فروردین 19 4
بهرام 20 4 بهرام 20 3 بهرام 20 5
رام 21 5 رام 21 4 رام 21 6
باد 22 6 باد 22 5 باد 22 7
دی 23 7 دی 23 6 دی 23 8
دین 24 8 دین 24 7 دین 24 9
ارد 25 9 ارد 25 8 ارد 25 10
اشتاد 26 10 اشتاد 26 9 اشتاد 26 11
آسمان 27 11 آسمان 27 10 آسمان 27 12
زامیاد 28 12 زامیاد 28 11 زامیاد 28 13
ماراسپند 29 13 ماراسپند 29 12 ماراسپند 29 14
انیران 30 14 انیران 30 13 انیران 30 15
  اهنود اول پنجه 16
اشتود دوم پنجه 17
  سپته مد سوم پنجه 18
  وهوخشتر چهارم پنجه 19
  وهشتویش پنجم پنجه 20

 

   ناگفته نماند بین گاهشمار دینی زرتشتیان ایران و گاهشمارهای فصلی زرتشتیان هندوستان و حتی آمریکا، یک تفاوت عمده وجود دارد و آن هم تفاوت در مبدأ این گاهشماری‌هاست. بدین گونه که گاهشمار فصلی زرتشتی رایج در هندوستان و آمریکا بر اساس همان مبدأ گاهشمار سنتی زرتشتی یا قدیم است، در نتیجه گاهشمار فصلی زرتشتی مطابق با سال میلادی 2013 (1392 هجری شمسی) آنان دارای تاریخ 1382 است. درصورتی که در گاهشمار ایرانی یا گاهشمار دینی زرتشتیان ایران به جای تاریخ 1382از تاریخ3571  استفاده شده است بدین معنی که امسال 3571سال از مبدأ گاهشمار فصلی زرتشتیان ایران می‌گذرد، که چنین تاریخی فاقد هرگونه سندیت علمی و تاریخی است، با این وجود این مبدأ تاریخ ظاهراً توسط انجمن موبدان تهران به رسمیت شناخته شده است، به طوری که در پیام تبریکی که امسال به  مناسبت فرا رسیدن نوروز سال 1392 توسط  رییس انجمن موبدان تهران منتشر شده است دقیقاً به همین تاریخ3751 اشاره شده است و در آن آمده است:

” آغاز سال 1392 شمسی برابر با روز اورمزد از ماه فروردین سال 3751 و فرارسین بهار طبیعت…” البته درست یا نادرست بودن این مبدأ 3751ساله تأثیری در روش محاسبه یا تطبیق این گاهشمار با بقیه گاهشمارها ندارد . بدین ترتیب همان طور که گفته شد چون جشن ماه روزهای سال یک جشن آیینی و دینی زرتشتی است بنابراین زمان برگزاری آنها هم باید بر اساس گاهشمار زرتشتی باشد و از آنجایی که سالنمای دینی زرتشتیان تنها گاهشماری فصلی رایج در بین زرتشتیان ایران است ، بدیهی است که زمان برگزاری جشن آیینی زرتشتی یا ماه روزها برای زرتشتیانی که سالنمای دینی زرتشتیان را پذیرفته‌اند باید تابع همین گاهشمار یا سالنمای دینی زرتشتیان باشد. ولی برای بقیه زرتشتیان که هنوز پابند گاهشمار سنتی زرتشتی یا یزدگردی هستند، زمان برگزاری کلیه این جشن‌ها طبیعتاً تابع همان گاهشمار سنتی زرتشتی یا گاهشمار یزدگردی خواهد بود. به همین دلیل با توجه به تفاوت‌های نهادی بین گاهشمار فصلی زرتشتی(سالنمای دینی زرتشتی) با گاهشمار رسمی ایران یا گاهشمار هجری شمسی اگر بخواهیم زمان دقیق برگزاری هریک از این جشن‌ها را بر اساس گاهشمار فصلی زرتشتی(سالنمای دینی زرتشتیان) معین و روز مطابق آن را در گاهشمار رسمی ایران( گاهشمار هجری شمسی ) به صورت جدولی تهیه و تنظیم کنیم ، خواهیم داشت :

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مقایسه تطبیقی

جایگاه جشن ماه روزهای آیینی (زرتشتی)

در گاهشمار رسمی کشور(هجری شمسی)

 

جایگاه ماه‌روز زرتشتی درگاهشمار رسمی

 کشور

ترتیب

 ماه روز  درگاهشمار رسمی کشور

ترتیب

ماه روز 

درگاهشمار

زرتشتی

جایگاه  

ماه روز

در

گاهشمار

زرتشتی

نام جشن

ماهانه

(ماه روز)

درگاهشمار

 زرتشتی

 

 

ردیف

 

1

 

1

 

1

 

1/فروردین

 

نوروز

 

1

/فروردین19 19 19 19/فروردین فروردینگان 2
2/اردیبهشت 34 33 3/اردیبهشت اردیبهشتگان 3
4/خرداد 68 66 6/خرداد خردادگان 4
10/تیر 106 103 13/تیر تیرگان 5
3/امرداد 131 127 7/امرداد امردادگان 6
30/امرداد 159 154 4/شهریور شهریورگان 7
10/مهر 202 196 16/مهر مهرگان 8
4/آبان 226 220 10/آبان آبانگان 9
3/آذر 255 249 9/آذر آذرگان 10
24/آذر 276 270 30/آذر   (شب یلدا)* 11
2/دی 284 278 8/دی دیگان اول 12
9/دی 291 285 15/دی دیگان دوم 13
17/دی 299 293 23/دی دیگان سوم 14
26/دی 308 302 2/بهمن بهمنگان 15
9/بهمن 315 315 15/بهمن  (جشن سده)* 16
29/بهمن 341 335 5/اسفند اسفندگان 17
25/اسفند 361 361 اول پنجه اهنود 18
26/اسفند 362 362 دوم پنجه اشتود 19
27/اسفند 363 363 سوم پنجه سپته مد 20
28/اسفند 364 364 چهارم پنجه وهوخشتر 21
29/اسفند 365 365 پنجم پنجه وهیشتوییش 22

 

 

توضیح این که جشن های نوروز، تیرگان، مهرگان و شب یلدا، ربطی به ماه روزها در گاهشمار زرتشتی ندارند، با وجود این توسط زرتشتیان نیز رعایت می شوند.*ولی از آنجایی که جایگاه آنها در گاهشمار زرتشتی و گاهشمار رسمی کشور  با هم متفاوت است در این جدول گنجانده شدند تا تفاوت جایگاه آنها کاملاً روشن باشد.

 

 

      

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

17 + 20 =